Бичвэр

Нэг удаа хэсэг хүүхдүүд цагаан толгой үзэж байжээ. Ангиараа бүх үсгээ дуусаж байхад нэгэн хөвгүүн эхний үсэгтэйгээ л ноцолдсоор байв. Өдөр сарууд өнгөрсөөр, хүүхдүүд уншиж бичиж, найруулж, зохион туурвиж байхад ганц үсгээсээ гавиагүй хүүгийн эцэг эхийг багш дуудаад “Би танай хүүхдийг сургаж чадахгүй юм байна” гэж дээ. “Нөгөө тэнэг хүүгийн ээж аав” гэж хүмүүс шоолдог болоход хүү тэднийгээ улам шившиг болгохгүй гэсэндээ гэрээ орхин явж, ойд амьдардаг болов. Өвс ургамал, модны мөчир, цэцгийн дохиур, жимсний хэлбэрт хувирагч төрөлх үсгээ алхам тутамдаа харсаар, уул үүл, солонго зэрэглээ, өт хорхой, амьтай бүхэнд, өөрт нь ч бас амьдардаг өнөөх үсгээ таньсаар явлаа. Эцэст нь, энэ үсгээ сая бүрэн мэддэг боллоо гэсэн цагтаа уулнаас бууж, нутагтаа ирээд багшдаа очоод “Би таны заасан үсгийг сурсан тул одоо надад бусад үсгийг зааж өгнө үү” хэмээн мөргөв. “Зайлуул, өчнөөн жил өнгөрсөн байхад энэ хөөрхий, намайг санаж л байдаг” гэж багш бодсоноо “За, энэ ханан дээр тэр үсгээ бич” гээд хайнгадуухан дохиж гэнэ. Залуу хүү шохой аван өнөөх үсгээ таталган бичихэд хана тэхий дундуураа хага үсэрсэн юм гэдэг. “Энэ гагц үсгэн дотор чиний таньсан тэр зүйлд би өдийг хүртэл дөхөж чадаагүй яваа юм байна” гэж багш нь дуу алдсан юм гэнэ билээ.Сэтгэлийн эхний үсэг бол ЭЭЖ юм. Харилцааны анхны үсэг бол ААВ юм.Би анх сэтгэл зүй рүү хүүхдүүдээсээ болж орж байсан сан. Тэдэнтэйгээ учраа олох гэж яваад ээж аав руугаа, тэднийхээ хүүхэд нас руу нүүж эхэлсэн дээ. Бүр мэргэжилтэн болсныхоо дараа нэг удаа би супервизортойгоо ганцаарчилсан засал хийх үедээ гүн транст орсон юм. Тэр багш маань үнэхээр агуу хүн байж билээ. Хүүхдүүдтэйгээ үл ойлголцсон тохиолдлыг минь хөврүүлсээр намайг наманчлалын төлөвт оруулж, би тэднээсээ өршөөл эрж эхэлсэн. Мэдээж эхлээд миний гомдлын шархны тав хууларсан. Араас нь уур, харуусал, гэмийн мэдрэмжийн давхаргууд урагдан ухагдсаар байсан. Хэзээ нэгэн цагт тэд минь ээжийтэйгээ үл ойлголцсон явдалд өөрсдийгөө буруутгах вий гэсэндээ үнэн голоос наманчлан сэтгэлдээ мөргөж эхлэх үеэр би сад тавин асгарсан. Гэтэл яг зэрэгцэн бас нэгэн гол миний дотор урсаж байгааг би тэгэхэд харсан.Энэ бол ээжийн минь нулимс байсан.Олон жил өөрийгөө цаазалж явсан сэтгэлийн минь чулуужсан хөрсийг тэр усан аргадан норгож байсан. Тэгэхэд л ээж минь энэ бүхнийг мэдэж байсныг, намайг аль хэдийн уучилсныг, бас надаас түмэнтээ өршөөл эрж байсныг би харсан даа.Хүүхдүүдийнхээ өмнө эдүгээ сөгдөн суугаад хэлж байгаа үг бүрийг ээж минь өдийг хүртэл яг ингээд хэлсээр байгааг би сонссон. “Ээж минь, та буруугүй ээ. Бид хоёул буруугүй. Бид үргэлж бие биенээ хайрлаж, ойлгож, уучилсаар ирсэн юм байна” гэж хэлэхдээ яг энэ үгийг миний насан дээр очсон хүүхдүүд маань надад ийнхүү хэлж байгааг бас сонссон.Таван минутанд товчлон бичиж буй энэ бясалгал цаг хагас үргэлжилсэн. Уулзалт маань бол бараг гурван цаг болсон. Бидний хориод удаагийн хамтын ажлын эцэст би энэ цэг дээр ирсэн. Ер нь бол сэтгэл судлалын боловсрол, судалгаа, эргэлт буцалт, сэргэн мандалтын бараг арван жилийн хөдөлмөрийн үр дүнд энд ирсэн хэрэг. “Энэ бол миний дахин төрсөн өдөр байлаа” гэж би тэр үдшийн тэмдэглэлдээ бичсэн байдаг.Сэтгэлийн энэ бүх үйл явцыг алхам бүрээр задлан, нарийвчлан заасан хөтөлбөр бол ИНЖ...ГИНЖ, ОЧИРЫН БОРОО цахим хөтөлбөрүүд минь юм даа.Хаанаас нь ч хөвсөн сэтгэлийн ээдрээ тайлрах энэ учигнуудын алинаас нь ч эхэлсэн нэг л цэгт очно. Ээжтэйгээ ойлголцох гээд явахад аав араас нь харагдаж л байна. Аавын цаанаас бол ээж заавал нэвт үзэгдэнэ.Аан, хүүхдүүд бол бидэнтэй энэ зам дээр хөтлөлцөөд л хамт явдаг. Ээж аавдаа гомдох бүртээ бид хүүхдүүдийнхээ гомдлыг зүрхнийхээ ёзоороор мэдэрдэг. Ээж аавтайгаа сэтгэлдээ эвлэрээд, тэднийхээ дотор хүүхдүүдийг тэврэх үедээ хожим дотор охидыг маань аргадан суугаа төрүүлсэн үрсийнхээ өтөл насны дуу хоолойг бид сонсдог жамтай.Мэргэжлийн сэтгэл зүйчдийн ч хүртэл он жилээр туулдаг энэ зам амар байх үндэс байхгүй ээ, уулаасаа.Гэвч өөрийнхөө төлөө, үрийнхээ төлөө, бүх юм байр байрандаа орох тэр нэг амар амгалангийн төлөө ухамсарт хүний заавал туулах л ёстой зам.Энэ үсгийг үнэхээр сурч чадсан бол үл ойлголцлын хана хага үсэрдэг юм аа.Одоо яах ёстойгоо таны сэтгэл маш сайн мэдэж байгаа.

Манай сургалтын нэгэн төгсөгч өөр сэтгэл засалчийн төлбөртэй хичээл дээр намайг дурсахад уг мэргэжилтэн үүнийг өлгөн авч, миний талаар ноцтой мэдэгдлүүд хийсэн бичлэгийг тэнд байсан хүн над руу явуулсан байна. “Амгалан багш ...хүнд юм туулсан хүнийг жигтэйхэн зууралдуулаад, “уучил хайрла” гээд галзууруулаад солиоруулаад хаячихсан байдаг...” гэх мэтчлэн нэлээн зүйлсийг олон шавь нарынхаа өмнө хэлэхийг нүдээр үзэж чихээр сонсов.“Бидний бодлоор, бидний зовлонд бүх талаар буруутай эцэг эхээ уучилж чадвал эдгэрэлд маань хэрэгтэй” гэдэг утгыг би сургалтын эхний өдөр биш, эхний бүлэгт ч биш, бүр эхэн хэсэгт ч хэлдэггүй. “Чи тэднийг уучил, эсвэл уучлал гуй” гэсэн миний шууд заавар огт байхгүйгээс гадна “Уучилж чадахгүй байсан ч болно, эсвэл уучлахгүй гэдгээ ухамсартайгаар шийдсэн ч болно” гэж маш тодорхой давтан тайлбарладаг. Эцэг эхдээ гомдсон хүүхдийн уур хүрэлгүй яах вэ дээ. Уурын шатыг зохих ёсоор давуулахын тулд дурсамжийг дахин амьдрах, харин энэ удаа арай сэрэмжтэйгээр мэдрэх үйл явцыг зориуд туулуулан, тулж түшин явсаар өнөөх “аймшигт” ээж, нөгөөх “гамшгийн” ааваа ойлгох дээр би аваачдаг. Тэр аав ээж чинь өөрсдөө хэзээ ч уучлал гуйхгүй ээ. Тэр нөхөр, хүүхдүүд ч бас. Бид л өөрсдөө хөндлөнгөөс өнгөрснийг харж, тэднийг яагаад өөр биш, чухам яагаад яг ийм байсныг нь ойлгох замаар өөрийгөө өс хорслоос чөлөөлөхгүй бол бие сэтгэлээр хүчирхийлсэн, өвтгөсөн, тамласан, урт хугацаанд ягт минь тулгаж байсан хүмүүс биднээс уучлал гуйхгүй. Сургалтын олон оролцогч өстнүүдээ уучлахаар үл барам өөрөө тэднээсээ өршөөл эрэх шатанд ч хүрч очдог. Буруутайдаа ч бас уучлал гуйгаад байгаа юм биш ээ. Яагаад гэвэл сэтгэлзүйд зөв буруу гэж байхгүй.СЭТГЭЛ ЗҮЙ БОЛ ШҮҮХ ТОГТОЛЦОО БИШ.Сэтгэл зүйн олон урсгалууд бие биенээ үгүйсгэж, эсэргүүцэж, тэрсэлдэж болно. Уулаасаа алив шинжлэх ухаанд ийм үзэгдэл түгээмэл. Харин хэзээ ч хөдөлшгүй тулгын чулуу, багана болсон ухагдахуунууд гэж байна. Сэтгэлзүйд бол тэдний нэг нь “...зөв буруу, гэмтэн, шүүх, залхаан цээрлүүлэх, шийтгэх гэх ойлголт байхгүй” гэх онол юм. Гэхдээ мэдээж үйлчлүүлэгчтэй уулзах эхний мөчдөө л шууд онолдож гарахгүй нь мэдээж.Аль ч салбарт аливаа үйл ажиллагаа бүх хүнд яг адил үйлчлэхгүй. Сэтгэл зүйн бүх мэргэжилтний үйлчлүүлэгчдийн дунд “Надад тус болж чадаагүй” гэж хэлэх хүн заавал гарч ирнэ. Энэ бол жам. Тухайн мэргэжилтэн төгс байх, тухайн үйлчлүүлэгч үнэхээр хичээн зүтгэх хамаагүй. Тэдний суурь итгэл үнэмшил, за ер нь, үнэт зүйлс гээд хэлчихсэн ч болно, өөр байвал яагаад ч нэгдмэл цэгт хүрч чаддаггүй. Миний сургалтыг төгссөн хэдэн мянган хүнээс хэдэн зуугаараа тэр мэргэжилтэн дээр очсон байлаа чиг энэ нь “Амгалангийн сургалтыг төгссөн гээд зөндөө хүмүүс над дээр ирдэг” гэж онцлоод байхааргүй хэвийн үзэгдэл юм.Надад ч бас үйлчлүүлэгчид маань сэтгэл заслын үйлчилгээ үзүүлдэг хүмүүсийн талаар, миний сайн таних сэтгэл зүйчдийн ч талаар, бүр энэ көүчийн өөрийнх нь талаар ч янз бүрийн юмыг ярьж байсан боловч би иймэрхүү сэдвийг дэвэргэдэггүй. “Сэтгэл зүйч үйлчлүүлэгч хоёрын хамтын ажиллагаа болох сэтгэл засал амжилттай болоогүйд дан ганц мэргэжилтэн буруутай байдаггүй” гэдгийг сананхан суудаг. Нэгнээ харлуулж байж өөрийгөө борлуулдаг хар захын тоглоомын дүрмээр сэхээтнүүд сэтгэж эхэлбэл эмгэнэл. Салбартаа санаа зовсон сайн сэдлээр ярих зүйл байгаа бол зохих газарт нь ёс журмын дагуу асуудлыг тавих хэрэгтэй.Багшийг, сэтгэл засалчийг, нөхрөө, захирлаа, алив үйлчилгээний ажилтнуудыг өөрийн “ээж” болгох, дотор гүний асуудлаа эргэн тоглуулах талбар болгох гэсэн нь бүтээгүйд багтрах, атаархах гээд маш олон зовлонт сэтгэл хөдлөлүүдээр дотроосоо шатан түлэгдэж явдаг хүн гэгч амьтан ямар үйлдлийг ямар сэдлээр яагаад хийдэг билээ гэдгийг сэтгэл судлалын мэргэжилтэн дэндүү сайн мэдэх ёстой. “Яаж хэрэглэх зааврыг нь тавиагүй байснаас болоод жирэмснээс хамгаалах гелийг талхан дээр түрхэж идээд, бэлгийн харилцаанд орж жирэмсэн болсон” гэж шүүхэд хандсан эмэгтэй ялж, гель үйлдвэрлэсэн газар асар их торгууль төлсөн. Хуулийн дагуу бол яг зөв. Хэрэв зөвхөн зөв бурууг яривал, хэхэ. “Ариун үнэнч хэн нэгний хэлхээ хэдэн үгнээс бүр цаазаар авах шалтгаан ч олдоно” гэх Ришельегийн үгийг батлах зүйл надаас ч, танаас ч, түүнээс ч хүртэл ЗААВАЛ ОЛДОНО.Та goodali.mn дээрээс сургалт авах гэж байгаа бол бүтээгдэхүүний үнийг төлсөн, суусан, уншсан, сонссон төдийгөөр ямар ч өөрчлөлт гарахгүй. Сургалтын хугацаанд зайлшгүй гарах сэтгэлийн хямрал сэдрэлийг ч хүртэл гүйцэтгэлийн үйл явц нь өөрөө засахаар нарийн тооцоолж хийсэн хөтөлбөр учраас даалгавруудыг нэг бүрчлэн хэрэгжүүлж, тасралтгүй “дасгалжуулалт” хийж л байж гарцаагүй үр дүнг гаргана. Ер нь тэгээд трейнинг бол зохих мэдлэгтэй хүмүүсийн дадлага ажил. Авч байгаа сургалтынхаа ач холбогдлыг үнэлж чадахуйц “эд мэддэг”, дээдээр боловсрох, бие даан суралцах гал тогоонд чанагдаж “болсон”, оюуны ачаалал даах сэхээтний чадвартай байх хэрэгтэй.Би гэмтлийн сэтгэлзүйгээр мэргэшээгүй.Гэтэл гэмтээгүй сэтгэл гэж байхгүй учраас гэмтлийн биш сэтгэл зүй ч хүссэн хүсээгүй гэмтэлтэй тулж л таардаг. Мэргэжилтнүүд өөрсдөө ч толгой дараалан ямарваа гэмтэлтэй. Энэ бол хэвийн. Сэтгэл бол нарийн төвөгтэй амьд организм учраас “аав нь Бурхан багш, ээж нь Дарь эх байсан чиг хүүхдэд нь тэдний тухай хэлэх муу үг заавал олддог”. Би хүмүүсийн бэрх дурсамжтай тусгайлан ажилладаггүй гэдгээс үл хамааран, Сэтгэлэдгэрэлийн сургалтууд бол олон нийтэд зориулсан цахим үйл ажиллагаа, эсвэл мөнгөн багцын оролцогч бие даан суралцана гэдгээс үл хамааран хүнд дурсамжтай хүмүүс ороод л ирдэг. Зарим хүн тийм дурсамжтай гэдгээ ч өөрөө мэддэггүй, хүүхдийн сэтгэцийн өөрийгөө хамгаалах механизмаар ой санамжийн энэ хэсэг нь хаагдсан байж байгаад, сургалтын явцад сэдрэн гарч ирэх нь ч байна. Тэгэхээр намайг нарийн мэргэшээгүй байж байж зориуд хүнд дурсамжтай ажиллах гээд байдаг гэж дүгнэвэл эндүүрэл. Хэрэв алтан багцад хамрагдсан оролцогч дурсамж гэмтлээ санаад, өөрөө илчлэл хийгээд, би чадлынхаа хэмжээнд дэмжлэг үзүүлээд болохгүй байвал дараагийн шатны мэргэжилтнүүдэд хандахыг зөвлөдөг, заримд нь зуучилдаг, энэ көүчийг ч хүртэл би нэлээн хэдэн хүнд санал болгож байсан. Сэтгэл зүйн анхдагч асуудал буюу эцэг эх-хүүхдийн харилцааны үл ойлголцлыг эвлэрэлд урвуулах миний арга барил танд таалагдахгүй байж болно, таарахгүй ч байж болно. Энэ нь би муу гэсэн үг биш. Та ч муу гэсэн үг биш. Та бидний хамтын ажиллагаа хангалттай үр дүнд хүрэх хүчин зүйлсийн тохироо бүрдэхгүй байна л гэсэн үг.За ингээд, 3 сарын 14-нд тохиох сар хиртэлтээс эхлээд өөртөө хэрэггүй зүйлсийг гээе.Уран яруу өгүүлэх нь багшийн арван эрдмийн нэг ээ, хө. Анхан шатныханд уран өгүүлэл хэрэгтэй. Олон түмэн минь, мэдээллийн сандаа цэвэрлэгээ хийгээрэй.Дараагийн шатныханд үнэн үг хэрэгтэй. Сэтгэлийн мухрын сэдлүүдээсээ сайхан дүртэй ч муухай мөртэйгээс нь гээж эхлэхийг бодоорой.Улмаар гүн түвшинд гээгдэж сурцгаанаа. Хэрэв хэн нэгэн таныг “гээх”-ийг хүсээд байгаа юм бол зүгээр л энэ зорилгодоо хүрэхэд нь түүнд тусалчихаа. Дотны харилцаанаас эхлээд ажлын талбар, салбар, нийгмээр зогсохгүй дэлхийгээс ч хүртэл гээгдэхэд суралцаж эхлээрэй.Цаашлах уу?К. Э. Циолковский “Сансар хязгааргүй. Хязгааргүй учраас тэнд бүх юм байж болно” гэсэнчлэн сэтгэлд бүх юм байгаа. Асар их сайн зүйлс. Бас түүнээс ч дутахгүй, магадгүй бүр илүү их муу зүйлс. Алмас, араг яс, ад дон, чөтгөр, юу ч гэж нэрлэсэн бай, ухамсраар хянаж, хорьж үл хүчрэх аймшигтай хэсгүүд хүн бүрийн сэтгэлд бий. Бичвэрийн эхэнд миний дурьдаж байсан сэтгэл зүйн суурь ойлголтуудын бас нэг нь энэ юм. “Миний өмнө суугаад “үнэн”-ээ ярьж байгаа үйлчлүүлэгч эрхэмд ч маш гүний маш харанхуй хэсгүүд байгаа, дээд зэргийн үнэн байх гэж мэрийн суугаа мэргэжилтэн надад ч бас тэр бүхэн яг адилхан байгаа” гэдгийг ямагт санаж, би эхлээд “сэтгэлтэн”, дараа нь мэргэжилтэн болохоо ухамсарлаж, сэтгэлийн сэдлээ, нарийн сэдлээ, машид нарийн сэдлээ ямагт анзаарч байх нь сэтгэл зүйчийн МЭРГЭЖЛИЙН ХАРИУЦЛАГА юм. Үл мэдэхүйгээс болоод “Тэр, тэд л буруутай, харин би бол ариухан” гэх “сохор” хүний эрүүл ухааны нүдийг нээх нь МЭРГЭЖЛИЙН УР ЧАДВАР юм.Шалтгаан үрийн нэгэн тогтолцоонд бие биесээсээ харилцан хамааран оршиж, эргэлдэн эргэх мэсэн хүрдэнд эсгүүлэн энэлэгч сэтгэл бүрийг эдгэрэлд хүргэхийн төлөө хүчин зүтгэе гэх нь МЭРГЭЖЛИЙН ТАНГАРАГ юм.За, гүн түвшнийхэн бол “хамгийн ёрын хамаарал болох тав тух”-нд дурлах дурлалаа гээх, өнөөх алдарт “БИ” гээчийг гээх тухай бодно биз ээ.Эцэст нь тунаж үлдсэн Гоодаль-чууддаа хэлэхэд, сэтгэл зүйч бүр бөөсөө л ярина. Онол ярьдаг бол, бүр мэргэжлийн хэлээр ярьдаг бол муу мэргэжилтэн. Зүрхний туршлага, гарын авлагаа үйлчлүүлэгчийнхээ хэлээр ярьдаг бол сайн мэргэжилтэн. Харин өөрийн бөөсний талаар таны бөөсний хэлээр ярьж байвал ёстой сод мэргэжилтэн. Гэхдээ зөвхөн таны л хувьд юм шүү. Тэрнээс биш бүх нийтэд яг адилхан сод тод байх мэргэжилтэн гэж хаа ч байхгүй. Ядруухан энэ ярианы гол утга бол “Сэтгэл засалч, үйлчлүүлэгч хоёрын зохирол гэдэг бол явж явж тэдний бөөсний л нийцэл юм”. Тиймээс таны бөөс минийхтэй хэр таацан нийлэхээр байна гэдгийг л хар. Энд тэнд хэдэн арван жил элдэв юм сонсч, бичиж, судалж хамгаалсан цолнуудыг минь батлах эрээн цааснууд тун чухал боловч дангаараа юуг ч анагаахгүй гэдгийг л сана.Статистикийн дундаж хүн өдөр тутамдаа 1500-2000 үг хэрэглэдэг атал, “...бүр 600 мянга хүртэлх үгтэй ч хэл байх...” боловч зарим утгыг онож хэлэх үг олдохгүй л юм.Нэгэн даогийн багшаас,-Өвчин яахаараа эдгэрдэггүй юм бэ? гэж асуухад-Яагаад гэвэл энэ орчлонгийн үймээн гүйлдээн дунд юу ч хийхгүй байхад нь өвчин хүмүүст хэрэгтэй байдаг юм гэжээ.-Гэхдээ эдгэх гээд л эмнэлгээр яваад байдаг биз дээ?-Тэд өвчний таагүй шинж тэмдгүүдээс л салахыг хүсдэг. Харин өөрөөс нь өөрийг нь хамгаалах хэрэгсэл болдог өвчнөөс биш ээ.-Өөрөөс нь өө? Өвчнөөс өөр аргаар өөрийгөө хамгаалж болохгүй гэж үү?-Бололгүй яах вэ. Өвчтэй чигээрээ л дургүй бүхнээсээ сугараад дуртай руугаа шумбан орох хэрэгтэй байгаам. Тэгвэл өвчин чинь дуртай зүйлээ хийхэд саад болж эхэлнэ, ёстой жинхнээсээ өвчнөөс салахыг хүсэж эхэлнэ дээ. Гэхдээ амьдралаа өөрчлөх хэцүү, харин өвдөх амархан болохоор “чадварлаг” эмчийг олж чадвал өвчиндөө улам гүн шигдэнэ дээ, хөөрхий.-Та тэгвэл эмч нарт юуг аминчлан захимаар байдаг вэ?- “Үр жимстэй нь зууралдаад байх биш, үндэс ёзоор луу нь шурга. Хүмүүсийн өвдөх дур, өөрчлөлтийн айдас, уур хилэнд нь торж тээглэлгүйгээр тэднийг эдгэрэл өөд сэрээ, сэдээ. Биеийг ч, сэтгэлийг ч анагаана гэдэг бол хувь заяаг л өөрчилнө гэсэн үг. Шинж тэмдгүүдийг арилгах нь тавлаг бөгөөд мөнгөлөг байвч зовлонгийн эмч гэдгээ л санаж байгаарай” гэжээ.Санаж явдаг аа.

Өнөөдөр би нэг хүнийг үдэн гаргалаа.Үе үе нулимс нүд дүүрээд байх юм. Гэхдээ энэ бол харууслын нулимс биш ээ. Зүгээр л 30 жилийн өмнө тэр хүн эгчид минь анх дурласныг би санасан юм. Надаар дуудуулаад орцонд уулзаж байхад нь 11 настай би байсгээд л хаалга онголзуулдаг, тэр тоолон бэлдцэн чихрээсээ өгдөг байсныг санаад л. Дараа нь би ч, тэд ч, бид бүгдээрээ цөм том болцгоож, тус тусынхаа амьдралын тойрогт ухаангүй эргэлдэж, хааяахан шүргэлцдэг болсон. "...тэгж бгаад л нэг..." гэж бодож явтал минь... алга болчихлоо. Гэхдээ үхэл үгүй. Тэр одоо өөр хэмжээст очсон. Тэр намайг харж бгаа. Харин би чадахгүй. Үнэндээ тэр хүн чинь миний мэдэх алга дарам арьс биш юм шүү дээ. "Тэр" гэж бодож байсан минь үнэндээ тэр биш. Шал өөр юм байжээ гэдгээ тэр өөрөө ч сая л мэдэж байгаа. Би ч гэсэн хэн бэ гэдгээ мэдэх үедээ цочихгүй байх юмсан л гэж бодож сууна даа.Юу ч өөрчлөгдөөгүй мэт.Би өнөө орой гарна. Инээнэ. Аальгүйтнэ. Гадаа хүйтэн. Энэ өвлийг яаж барна даа гэж бодно. Тэгээд өвлийг давна. Хавар. Зун. Намар. Ахиад өвөл болно. Хүмүүс хүрэмнийхээ захыг босгоод, гараа халаасандаа хийж бөхийн газар шагайн алхацгаагаад л. Түмэн бодол. Түмэн хүсэл. Харин тэр олон бодол дунд "Яг одоо ингээд бүх юм дуусахад би бэлэн үү" гэдэг бодол хэр олон бол? Энэ л харамсалтай. "Амгалаан, чи миний бодсоноос их өөр юм. Би чамайг их хүчтэй, мундаг хүн гэж бодсон" гэж нэг нь хэлнэ. Нөгөө нь шоолно. Миний хэр байсныг хэн ч хэзээ ч олж мэдэхгүй юм шүү дээ, яс юман дээрээ. Би л өөрөө нөгөө ертөнцийн босгыг алхах үедээ л мэднэ. Нэрийн хуудсаа, шошго хаягаа, хэтэвчээ, будгаа, багаа, бүр биеэ орхихын цагт үлдэх тэр нэг юмыг маань илт онон харсан нь л хэлэг, миний хэн болохыг. Тэр хүртэл би инээж л явъя. Гэрлийн үзэсгэлэн, оросын балет, хайр, бас баяр баясгалан. Гэхдээ би үхлийн тухай ганц ч хором мартахгүй. Үхэл үгүй гэдгийг, үхлээр бүх юм дуусах биш харин жинхэнэ юм эхэлнэ гэдгийг санасаар, мэдсээр, сэрсээр инээх болно.Ахиад л нулимс.Аяа, цаг урсахыг хүмүүн эс анзааравч цаг урсахдаа хүмүүнийг эс мартъю гэж...Нүдээ ганц цавчаад нээхэд л 30 жил өнгөрсөн байх юм даа.Зураг дээр: Ксоана Элиас.

Оросын нэгэн зохиолч эмэгтэй Англид иржээ. Тэгээд элит уламжлал ёсоор англичуудыг гэртээ урьж, орос заншлаар дээд зэргийн ширээ засаж дээ. Зочид ирлээ, идлээ, уулаа, талархлаа, явлаа. Дараа нь дотны найз англи эмэгтэйдээ энэ талаараа ярьж. “Өө, тэнгэр минь, та чинь юу хийж орхио вэ? Одоо таныг дээдсийн хүрээлэнгийнхэн аристократ гэж тооцохгүй боллоо шүү дээ” гэж гэнэ, цаадах нь. Жаахан лууван чанаад, дээрээс нь нэг халбаган дээр хоёр ширхэг таарахаар хэдэн вандуй тавиад л болох байсан юм байх. Дунд нь нэг лааз шпрот задлаад, тавганд хэдэн хатсан брецель тавьчих байж. За яах вэ, жаахан ундаа. Тэгсэн бол зочид нь ийм уран тансаг дээдсийн зоогонд сэтгэл ханах байсан юм биз дээ. Хэдэн хялгасан лууванг ганц вандуйтай цэмцгэрхэн гэгч нь үмхээд удаан гэгч нь зажлангаа майндфулнес хийх байсан. Этикет гэдэг бол цатгалан хүмүүсийн цаг алах журам гэдгийг ойлгох хэрэгтэй байж, ай-яа-яа хэмээн толгой сэгсрэн сүүрс алдаж. “Үгүй тэд чинь бүр магтан магтан идээд, үлдсэн бүхнийг аваад явсан шүү дээ” гэхэд нь “Амаа олохгүй идсэн ч гэсэн, ахиад бүр гэр лүүгээ савлаад авч явсан ч гэсэн араас нь өөр юм ярьдаг нь ёр биш ёс” гээд харуусан халаглаж дээ.Хэрэв ямар нэг хариу үйлдэл бусдаас хүлээдэггүй бол, ямар ч хариунд эмзэглэдэггүй бол энэ бүхнийг чихнийхээ хажуугаар өнгөрөөчхөөрэй. Мартын 8, төрсөн өдрөөрөө өөрөө ширээ засаж, өөрөө үйлчилж, зочдодоо бэлэг бэлдэж, бүрэн утгаар нь өөрийгөө зориулж болно, өгөөмөр сэтгэлээр дайлж цайлж, өөрөөрөө тахил өргөсөн чиг л болно шүү дээ. Харин дунд нь оршихоос аргагүй болсон орчныхоо цөмд багтчих гээд үзэж байгаа бол, усыг нь уух гэж байгаа бол ёсыг нь дагаж байх хэрэгтэй юм байна. Үүнийг уншиж суугаа бидний хувьд гэвэл дотроо догдлол хүлээлттэй байдаг бол, мэдэрч сэдэрч, хямарч үймэрдэг бол хэнээс юу авахын тулд хаана юуг яахыгаа... бодох хэрэгтэй юм байна. Дундын дээвэр доор хамт амьдардаг хүмүүсийн нэг нь нөгөөдөө ганц орой хоол хийж өгөхийг бэлэг гэж үзэх эсэх, хямдхан ургамлыг хямдаар ороон хөөрөгдсөн агаарыг бэлэг гэх эсэх нь дурын хэрэг, юу сайхан дур сайхан. Хэрэв бэлэг биш гэж үзэж байгаа бол энэ тухайгаа яг энэ өглөө биш, энэ үдэш биш, харин анхны болзоон дээрээ л ярих хэрэгтэй байж. “Өө, яасан аймаар юм бэ” гээд өнөөх чинь зугтчих байсан бол... бараг тэр нь ч дээр байж. Тэгсэн бол жилийн жилд баяраас баярт нийтийн жишгээр жижүүрийн үг, туужуурын бэлгээр биеэ үнэлэхгүй байж.Албан газар, сургууль, хамт олноороо баяр нэртэй донтолт, бэлэг нэртэй доромжлолыг даган баясахаа болих эсэх ч бас л дур юм даа. Мартын маргааш манай хотын хогийн савнуудыг дүүргэдэг хатсан цус шиг сарнай ч яахав, баасан бүр баар, баашлаад цаашлаад буудал дүүргэдэг албан хаагчдын амралт нэртэй архидалт ч бас дур... гээд орхичихмооргүй байна. Тэр бүхний цаана дуусаагүй яриа, эхлээгүй эрэл, эртээ урьдын цагийн ээдрээ зангилаа, нэг үгээр сэтгэлзүйн асуудлууд л байдаг болохоор энэ үйл явдлууд архидалтаар дуусдаггүй, зүгээр л үргэлжилдэг. Хууралт, салалт, ахин гэрлэлт, эсвэл аль нэгний өрх толгойлолтын гол хохирогч болдог хүүхэд хэдхэн жилийн дараа “том болоод” энэ хохирлоо харилцаануудаараа барагдуулж эхлэхэд ахиад л хүүхэд нь л хохирдог... чөтгөрийн тойргоос одоо л гарцгаая. “Хүмүүжил бага наснаас эхэлдэг. Эмээгийн бага наснаас” гэсэн үгийг яг энэ мөчөөс хэрэгжүүлж эхэлье. Охин-ирээдүйн эмээ, хөвгүүд-ирээдүйн өвөө нарыг өөрийгөө болон өрөөлийг хүндлэхэд, юуг баяр, юуг бэлэг гэж үзэхэд сургаж эхэлье, ээжүүд минь. Мэдээж, зөвхөн өөрийн үлгэр жишээгээр л сургана. Өөрийн хүндэтгэл гэж гэж юу болохыг үзүүлээд өгье, өнөөдрөөс.

Би саяхан эмнэлэгт хэвтсэн юм. Өөр газарт зайлшгүй шинжилгээ өгөх болж, эмнэлгээсээ түр гараад явах замаараа хоёр хүн ороод ирвэл эргэх аргагүй умгар зайнд хорвоод байж болох бүх л юмыг өрж, өлгөсөн нэг жижигхээн мухлагаар орлоо. Худалдагчийг лангуун доогуураа шурган юмаа хайх зуур нүдний буланд улбар өнгө харц гогдоод ахиулан харвал үнэгний гавар. Шошгыг нь нээвэл “Медоу. 3 сарын 6” гэсэн байлаа! Ээжийн минь төрсөн өдөр. Ээжий минь яг хэдэнд төрснөө мэддэггүй юм. Том эгч нь “Тэр их зудтай жил хаврын амралтаар ирэхэд нэг довны орой дээр тосч суусан ээж минь энгэртээ төрөөд удаагүй нялх хүүхэд тэвэрсэн байсан, тэгэхэд хаврын амралт мартын 8-аар таардаг байсан болохоор...” гэж ярьж байгаад 6 гэж тогтсон л гэж дурсдаг байсан сан. Заавал авах онц юм байгаагүй атал зүгээр л хөл минь намайг чирсээр энд аваад ирсний учир нь энэ улбархан байж. Медоугаа өвөртөө хийчихээд тэр мухлагийг гаднаас нь харж хэсэг зогссон. Яагаад гэвэл ахиж хэзээ ч харахгүй учраас. “Том” кинон дээр шидэт мухлаг ганцхан Жошийн хүслийг л биелүүлдэг шиг. Мэдээж ингэж ярихаар хүмүүс намайг мэдрэл гэнэ, хэхэ, би ч бас анх тэгж л боддог байсымөө. Ноднин би нэг худалдааны төвд явж байгаад өөрийн төрсөн жилийн тоотой цамц авсын. Тэгтэл охин минь бас авна гэв, би өөрийнхийгөө өгөхгүй гэв, тэгээд нэг завандаа нөгөө тасаг дээрээ эргэж ирсэн чинь байдаггүй. Яг л тэр газар. Худалдагчаас нь асуутал “Манайд тийм цамц ерөөсөө байгаагүй” гэсэн. За, Амгалан андуурсан байлгүй, том газрууд ч төөрмөөр шүү гэж зарим нь хэлж магадгүй л дээ. Гэвч би төөрөөгүй, андуураагүй. Бараг л 50 жил, анх ёстой дундуур нь хуваагаад зэрэгцүүлээд тавьчихсан юм шиг хос бөөрөнхий дэлгүүр байхаас нь л ээжтэйгээ ирдэг байсан Бөмбөгөр минь юм.Зүрхэн тушаа Медоугаа тэврээд гүйхэд минь тэнгэрээс цасан цэцгээр хур асгарах шиг болж байсан. “Тийм ээ, ингээд л би үнэгэнд дуртай, үнэг цуглуулдаг байж. Ээжийг авч явалгүй надад үлдээсэн зүүдний үнэгэндээ хайртайдаа ч биш. Буратиногийн Алиса үнэгний хувцсанд, түүнээс улбаалан улаан үнэгний үсэнд дуртай байсандаа ч биш. Багадаа зүүдэлтлээ үздэг байсан “Алтан залаат азарган тахиа” үлгэрээс ч биш. Зүгээр л, ээж минь Медоу байж...” гэж бодсоор дэгдэж явлаа. Хэзээнээс ч ингэж тоглоомнууд нэртэй болсон юм, бас төрсөн өдөртэй. Магадгүй саяхнаас ч байж болно. Гэхдээ надад бол үүрд л ийм байсан юм шиг, 3 сарын 6-ны тоглоом үнэгнээс өөр байх учиргүй мэт санагдаж байсан.Хамгийн нандин цэцэг жимсээр халиуран, бүх зүйлээр бүрдэн бялхсан тэр баян нуга нэгэн удаа хүний биеийг олоод нэгэн охин үр төрүүлсэн нь би байсан юм байж. Бүгдийг тэвэрч, бүрдийг цэцэглүүлж, алтан хэвлийгээсээ амьдралын охийг оргилуулан тэтгэсэн Медоу одоо миний ажлын ширээн дээр над руу ширтээд инээмсэглэн суудаг болсон. Зулай дээр нь үнэрлэхэд яг л ижийн минь үнэр... би өөрөө ээжийнхээ үнэртэй болжээ, нэг л мэдэхэд. Охин минь түүнд Аялал гэж нэр өгсөн хэхэ. Медоу хамаагүй ээ, яг аялал шиг өнгөтэй байна гэсэн. “Ээж ээ, та миний хамгийн дуртай үнэр шүү. Та бас миний хамгийн сайхан аялал” гэхэд нь тэсэлгүй уйллаа, би. Энэ л үгийг ээждээ хэлэхийг хичнээн их хүснэм бэ! Нэг өдөр л тантайгаа хамт байхсан. Ядаж нэгхэн цаг. Бүр ганцхан хором ч хамаагүй ээ. Тэгээд би ээжийгээ яг л ингэж тэврээд, зөндөө зөндөө үнсэн үнэрлэх юмсаан. Миний хамгийн сайхан аялал ээж минь байлаа. Бүх л аяллаас ээжийгээ хайж, бас ээжийгээ л олдог. Амьдралын бүх өнгө, бүх дуунаас ээжийгээ л цуглуулан эвлүүлдэг. Амт, үнэр, алив хүртэхүй бүрийг ээжээрээ л хэмжин мэдэрч, агшин мөч бүрийг зүрхэн голдоо, хүйсэн цаанаа ээжтэйгээ л хамт туулсаар байгаа ч ээжийнхээ амьд халуун духыг үнсэх сэн гэж тэсгэлгүй их хүслээ, өнөөдөр.Хэрэв таны ээж эдүгээ энх мэнд байгаа бол та ертөнцийн хамгийн баян хүн юм байна шүү. Ээжийдээ очоод халуун гарыг нь бариад, зөндөө зөндөө үнсэн үнэрлээрэй.

Америкийн хурдны замын уралдааны дугуйчин Лэнс Эдвард Армстронг нэг дор тархи, уушиг, төмсөгний хорт хавдраар өвдсөн. Хагалгаа, хими эмчилгээнээс хойш 3 жилийн дараа 1999 онд Тур де Франст түрүүлэхэд нь италийн дугуйчин Филиппо Симеони түүнийг сэргээш хэрэглэсэн гэж буруутгаж байв. Хариуд нь Армстронг түүнтэй хамт оролцсон бүх уралдаанд ялалт байгуулах болно гэдгээ хатуу мэдэгдсэн юм. Тэр хэлсэндээ хүрч Тур де Франст 5 жил дараалан тэргүүлсэн. 2004 онд тэр чигээрээ өөрийг нь доромжилсон самбар, зурагт хуудас барьсан францчуудаар хашигдсан уралдааны замаар түрүүлээд орж ирэхэд нь хүмүүс түүн рүү нулимцгааж байсан билээ. Гэвч тэр бууж өгөөгүй. Тэр ялсан. Францчуудыг францын газар нутаг дээр нь. Өвчнийг ялсан. Бас өөрийгөө ялсан. Чи ч бас тэгэх л болно. Үл ойлголцол, үгүйсгэл, гүтгэлэг, хутгалалтыг даван нулимсаа урсгасаар нулимсан олны дундуур зүсэн гарах болно. Өөр зам уулаасаа байдаггүй.Будда, Иисус, Мухаммед, Моисей...Эйнштейн, Ньютон, Ганди, Мартин Лютер Кинг, Тереза эх, Вундт, Гог, Бах...Чи бидний өвөг дээдэс ингэж байсан, үр хойч ч бас ингэх болно. Энэ бол аймшиг биш ээ, эсрэгээрээ гайхамшиг юм. Гомдол гоншигнолтын өтөнд бариулаад орчлонгийн жорлон дотроо үлдсэн бол харин аймшиг байх байлаа. Нэг хүн, нэг гэрийнхэн, нэг хэсэг хүмүүс битгий хэл нийтээрээ нийгмээрээ, бүр бүх дэлхийн 10 тэрбум хүн бүгдээрээ чиний эсрэг байсан ч, бүгдээрээ зэрэглэн зогсоод зэрэгцэн нулимж байсан ч цуулан цойлон гараарай. Хэрэв хараалгах үр байхгүй бол мянган бөө зэрэг хараасан ч хараал нь чамд хүрэхгүй. Тэр үрийг тарихгүйн тулд үнэн бай, бусдыг нь үнэний үрс хийчихдэг юмөө.Зургийг: Хидэо Танака.“V зүсэлт”. 2024

Нэг удаа банкны хамгаалагч мөнгөтэй цүнх олоод шууд захиралд нь оруулж өгчээ. Жилийн дараа өнөөх залуу тэр банкны нэг салбарын зохион байгуулагч, 3 жилийн дараа үйлчлүүлэгчидтэй харилцах албаны дарга, 10 жилийн дараа гэхэд бүс нутгийг хариуцсан захирал болж. Жилийн орлогын зөвхөн шагнал нь л гэхэд хэзээ нэгтээ сэмхэн гулгуулж болох байсан тэр цүнхэн дэх мөнгөнөөс давдаг болсон. Баялаг гэдэг бол юуны өмнө сэтгэлийн төлөв байдал гэж сэтгэлзүйд үздэг.Оюутан байхдаа орос найзыгаа дагаад өөр тэнхимийн нэгэн багшийнд санамсаргүй зочилж билээ. Гаднаасаа жирийн л нэгэн тоосгон байшин, орос айлын л жишгээр хашаандаа багашаархан боловч үзэсгэлэнтэй цэцэрлэгтэй, ногоо жимсний талбайтай, саравч савлууртай. Харин гэрийн босго алхахад... Алт, болор байгаагүй ээ, антиквар үнэт эдлэл ч байгаагүй. Ариун цэврийн өрөөнд нь гараа угаах тэр хэдэн хоромдоо би сэтгэлээ л угаачихаад гарч ирэх шиг болсон. Дүрслэх урлагийн тэнхимд 5 жил өөд уруугүй зурахдаа өнгөний зохирлыг ингэж үзүүлж чадсан бил үү? Бүр анхнаасаа л хаана, яг юу, яах гэж байхыг тооцоолж хийсэн нь илт, жижиг чимгээс эхлээд усны онгоцны хүртэл өнгө, хийц, стилийг ингэж өв тэгш тааруулахын тулд нэг бус жил зарсан гэмээр. Ийм өрөөнд усанд орно гэдэг л өөрөө сэтгэл засал баймаар. Хожим нь нэг бус удаа энэ өрөөг би дурсан санасан даа.Тэнд ганц зүйл надад танил байсан. Үнэр. Ариун цэвэр, эмх цэгц, нягт нямбай, сахилга батын үнэр. Өвөл тагтан дээрээс угаасан юмаа оруулахад сэнхийдэг байсан тэр цэнгэг үнэр. Гэр минь ийм үнэртэй байсан сан. Тэгэхэд л би, манайх ямар баян айл байсныг ойлгосон юм. Гэр хороололд, айлын хажуу өрөөнд, нийтийн байранд, оюутны общакт, хотын захад, төвд... хаа ч үргэлж цэвэр, хэзээд шинэхэн бөгөөд цэвэрхэн хоолтой, хөргөгч, номын шүүгээ, бичгийн ширээний нүд, дотуур хувцасны шургуулга, юуг нь ч хэзээ ч онгойлгосон цэмбэгэр, хаана нь ч суусан, хэвтсэн, өнхөрсөн цэмцгэр. Хэнбугай нь ч гэнэт ороод ирсэн ичих нуух юмгүй, хэзээ ч хаашаа ч үсрээд гарахад арьс үс, хумс хуруу цэвэр, алийг нь ч шүүрээд углахад хувцас гутал бэлэн. Бүх өрөөнд, бүх юмнаас зөвхөн ариун цэвэр л сэнгэнэсэн, бүх юм төгс байрандаа, тавлаг, тайван, энгийн, тодорхой амьдрал. Тав тух гэж энэ л байж, тансаглал гэж энэ л байсан байж гэдгийг ухаарч, ядуу оюутны, ядруу оюунтны өлөн гомдлоо урсгачихаад тавируун инээмсэглэл анхилуулсаар гарч ирсэн тэр охиныг тэвэрмээр байдаг. Эхлэлээ хүлээн зөвшөөрөх хугарлын цэгүүдийн нэг болсон тэр мөчөөс хойш өссөн гэр орноо эргэн эргэн нээж, ээж аавтайгаа ахин дахин танилцаж, өв сан, нууц нөөцөө олборлож, тансгийн гүнийг эзэмшсээр ирсэн олон олон жилийн сар, өдөр, мөч хормуудын тийн боловсролд мөргөмөөр байдаг аа.За ингээд, эв эрүүл бие нь цэв цэвэр үнэртэй, сав саруул ухаан нь ч цэгц нягт байтай, тав тансаг сэтгэлийн төгс баян төлөвтэй байхыг могой жил бид хоёр тандаа ерөөе!

Энэтхэгийн доод кастын тариачин Дашрат Манжи эмнэлэг ч байхгүй бөглүү тосгонд амьдардаг байлаа. Зэргэлдээ хот руу явахын тулд тосгоныхон чулуу нь нурсан хадтай уулыг тойрон урт замыг олон хоног өлдөн зутран туулахаас аргагүй байдаг байв. Дашратын эхнэр өвдөөд эмчид үзүүлэхээр уулын замаар явж байхдаа хүнд бэртэж, эмнэлгийн тусламж авч чадалгүй байсаар тэндээ өөд болсон юм. Дашрат эхнэрээ оршуулсныхаа дараа тэр уулыг нүхэлсэн дөт зам гаргана гэж өөртөө андгайлсан ёсоороо өдөр нь амь зуух үндсэн ажлаа хийж, шөнө нь алх, хүрз цүүц бариад л орь ганцаараа ажилладаг болсон. 1960-1982 онд 22 жилийн турш тэр нэг ч шөнө амралгүйгээр улаан нүцгэн гараараа уулыг эргүүлсэн билээ. Авилгад сохорч, ашиг алдарт өмхийрөн илжирсэн орон нутгийн эрх баригчид хуруу ч хөдөлгөөгүй. Амьжиргаандаа түүртэж, ахуйд юүлэгдсэн хүмүүс дэм болоогүй. Тэр цор ганцаар энэ бүхний ард гарсан... тэгээд энэ л замын ачаар түм буман хүмүүс ганцхан цагийн дотор хот руу очдог болсон билээ.Бидний гишгэж яваа гүүр, зам, гарам, олом бүр Дашратуудын амь насны үнэ цэнтэй. Бодь сэтгэлтэн гэхлээр гэрэл цацарсан бурхад байдаггүй ээ. Халтар, бөгтөр, сүжиг биш сэжиг хүрмээр нэгэн байх нь олонтаа. Гүүр гэхлээр заавал Алтан үүд шиг аварга, Харбор шиг ханагар байх албагүй. Шуналын матрууд язганасан зовлонгийн далайн дээгүүрх аалзны тор шиг эмзэг хэлхээ байх нь хяслантай. Тэгээд бид эрсдэлээс айсандаа орчлонгийн махны машин дотроо үлдэхээр шийддэг дээ, хорвоо хөөрхий. Багш гэхлээр л бавайсан сахалтай баатар Цогтын нагац шиг нүдээрээ инээсэн нүнжигтэй нэгэн байна гэж саналтгүй. Их санасан газар ес байтугай шөнө, шөнө байтугай жил, бүр есөн амьдралаа үрснийхээ эцэст мунхгийн нойрноос сэрээж байсан бүхэн багш минь байсныг ухаардаг. Амттай зүүднээс сэрээснийг дайсан мэт зүхдэг нь хүний зан. Харин чи битгий тэгээрэй. Чи Дашрат бай. Өдийг хүртэл чамайг хөгжил соёлоос тусгаарлан хорьж байсан сэтгэл доторх бул хар цул чулуун уулаа сэтэл. Хэн ч чамд туслахгүй, гэвч чи цоолоод гар, цойлоод гар. Нэгэн өдөр ч амар заяагаа үзээгүй хорвоогийн дөрвөн далайг гатал. Өөртөө гүүр бол. Хэн ч чамайг үүрэхгүй. Тэгээд өөрийгөө сэрээ. Тэр хүртлээ, чамайг өргөсөөрөө хатгаж, өвтгөж, өнөөх гүүрийг сануулагч бүрийг багш минь гэж баярла. Гэвч эргээд битгий унт, битгий март. Эндээс гар. Цаад эрэгт хүр.

Би саяхан нэг арга хэмжээнд оролцсон юм.Ойрын хэдэн жил гараагүй надад бүх юм шинэ, удаан хараагүй хүмүүс, санасан царай, эрүүл сайхан хоол, дуу, бүжиг, дуурь балет... гээл хүүхэд шиг хөөрөн баярласаан би. Харин нэг хүнийг маш ихээр, бүр зүрх шимшрэн байж үгүйлэн саналаа. Инээмсэглэл хамтлагийн гэгддэг Ганхуягийг. Түүний хөтөлж байсан арга хэмжээнүүдийг эрхгүй нэг эргэн санаж, сүүрс алдан суувай гэж. Юуг тэгтлээ үгүйлээд байгаагаа бодов, олов. “Би чамайг хүндэтгэж байна, чи бол оюун ухаантай хүн” гэдэг мэдрэмж. Тийм ээ, ердөө л энэ. Хүндэтгэл.Цаас харахгүй.Бүснээс доошлохгүй.Содон, модон, ядруу, ядуу биш.Онч, нягт оюун цэнгэлийг бусдад яруу сайхнаар амсуулна гэдэг бол хүндэтгэл юм. Урлаг юм.Хэнбугай ч, би ч, чи ч ХҮН-д л хандах гэж байгаа бол, хүний сэтгэлийн мандалд мэдрэхүй хөлөглөн газардах л гэж байгаа бол бэлдэх ёстой, бэлддэг ч. Хэний ч бай сэтгэл дээгүүр ус хий, түүхий нойтон мөр татуулан туучихгүйн тулд. Хоолны танхимд ходоодоо баясгагчдад бичлэгийн дуун дээр балет зориулах нь үзэгчийн хүндэтгэл гэхээсээ урлагийн эс хүндэтгэл юм. Дүрслэх гээд байгаа тансаг бүхнийг минь мөрөөддөг биш харин тэрүүгээр бүр амьдардаг, сэтгэлийн дээд боловсролтой, оюуны өндөр соёлтой эрхэм нэгэн уншина гэж бодоод хүндэтгэн бэлддэг.Хүндэтгэл ба хүндэтгэл бус нь хөтлөлцөн алхаж байдаг учраас урлаг ба урлаг бус нь нюанс гэгчид л оршдогийг ядаж тайзан дээрхчүүл мэдэж байвал юутай өлзийтэй.Ганц хүнтэй учрахдаа хүртэл алхам бүрээ тооцон бэлддэг, зэрэглэл бүхий хүлээн авалтыг ч хөтөлбөр боловсруулан үйлддэг, ерөөсөө амьдрал тэр чигээрээ ил далд ухааны төлөвлөлт гэдгийг мэдэж байвал “өө би мэдээгүй, тэгнэ гэж санаагүй, санамсаргүй, санаандгүй...” гэх мэдрэлгүй үгсийг сонсож бухимдахгүй, хэлж будилахгүй болном зэ.Аливаа тоглолтын хөтлөлтийг санаандгүй хальтираад өнхрөөд ороод ирчихсэн “а” ч үгүй дилетантад биш, харин зорин байж морилдог урлагаар амьдрагсдад зориулдаг болж байж сая хөтлөгч нь ч, хөтлүүлэгч нь ч хөгжих байх даа. Он цагийн товчоон, хуурай түүх, элдэв мэдээлэл зэрэг ядмаг зүйлс бол өөрийгөө бэлдээд ирээгүй өлсгөлөнчүүдэд бол зууш л байх. Харин хөтлөгчөөсөө ч илүүг мэдэж байдаг, мэдэрч байдаг, урлагийн жинхэнэ фэнүүд бол ийм нийтийн хоолны заваан ширээнээс тархи зүрхээ баясгах юуг ч олж долоохгүй учраас ойртох ч гүй, “Одоо болноо, концертоо үзьяа” гэж орилдог ч гүй, “Чи бол юу ч мэддэггүй ..., чамайг хүндэтгэх цаг ч чадал ч надад алга” гэх мэдрэмжээр галлаж байгаа хөлдүү хөтлөгчийн хөшүүн хоолойд жихүүцэн байж санаа алдан сандал дээрээ займчаад, сайхан Ганхуягийгаа л хүсээд сууж байдаг юм даа.Зургийн тайлбар: Нью-Йоркийн кино. Эдвард Хоппер. 1939.

Лос-Анжелас, Сан-Франциско хоёрын дунд байрладаг “Увдист толгой” дээрх Херстийн шилтгээн нь 1919-1947 он хүртэл 28 жилийн турш бүтээгдсэн, дэлхийн уран барилга ба интерьер урлагийн сод бүтээлүүдийн нэг юм. Сенатын гишүүн Жорж Херст 1865 онд инженер-олборлогч байхдаа анх энэ толгой дээр 1600м2 газар худалдаж авч байсан нь 1919 онд түүний хүү, хэвлэлийн магнат Уильям Рэндольф Херстэд өв залгамжлалаар очсон байна. Одоо 2000 акр талбайтай энэ эзэмшил нь хэд хэдэн бассейн, теннисний талбай, кинотеатр, онгоцны буудал, дэлхийн хамгийн том хувийн амьтны хүрээлэнтэй. Эцгийн хөрөнгөөр биш, өөрийн хүчээр 26 сонин,13 сэтгүүл, 5 телевизийн суваг, 8 радио суваг, хэдэн хэвлэлийн газар, кино үйлдвэр, музейн сүлжээ байгууламжтай хэвлэл мэдээллийн эзэнт гүрнийг байгуулсан Уильям Херст анх Пулитцерийн “The New York World”-д сурвалжлагчаар ажиллаж байхдаа сурсан бүхнээ базан “The Newyork Journal”-ыг авснаараа эргээд Пулитцерийг “авслах” ажлаа эхлүүлсэн юм. Комик зураач Ричард Аутколттой хамтран гаргаж эхэлсэн зурагт хэвлэл нь шар цаасан дээр хэвлэгддэг байснаас тэрээр “шар хэвлэл”-ийн загалмайлсан эцэг болсон түүхтэй. “Мэдээ үнэн байх албагүй, харин сонирхол татаж, соронздох албатай” гэж тунхагладаг байсан Херст нь испанийн философч Хосе Ортега-и-Гассетийн анх томъёолсон “массын хүн”-ий үзэгдэл буюу ямар ч аргаар хамаагүй дотор хоосон орон зайг дүүргэх, бусдын амьдралаар амьдрах, адгууслиг сэрлээр зугаацах дон дээр чадварлаг бүжиглэж, асар их мөнгө хийж чадсан бизнесийн суутан. 1941 онд Орсон Уэллсийн бүтээсэн “Иргэн Кейн” киноны баатар Чарльз Фостер Кейний эх дүр нь Херст бөгөөд түүний шуугиан тарьсан зарим мэдэгдлээс уг кинон дээр гаргадаг. “Пирамидын эринээс хойш хүний өөртөө зориулж бүтээсэн хамгийн том дурсгал болсон” гэгддэг Херстийн шилтгээнийг Орсон гялгар биш гадаргуутай шилэн дээрх график зураг ба доороос диагоналиар авсан зургийн алслалтаар бүтээсэн гэдэг. Харин энэ киноны эсрэг Херстийн эзэнт гүрэн тэр чигээрээ тэмцээд дийлээгүй билээ. Кейний ганцаардал, дотоод хоосрол ба гадаад баялгийн сүр хүчний урвуу харьцааг, сүнсгүй урлагийн мөн чанарыг илчилснээрээ урлагийн оргил бүтээл болсон энэ кино саяхныг хүртэл дэлхийн бүх цаг үеийн шилдэг кинонуудыг тэргүүлж байв. 1960-аад он хүртэл уг жагсаалтыг манлайлж байсан “Потемкин” болон хэдхэн жилийн өмнө кино найруулагчид ба кино судлаачдын санал асуулгаар бүгдийн хувьд “гэнэтээр” хамгийн дээр гарч ирсэн Хичкокийн “Толгой эргэлт” кинонууд сайжирч эсвэл муужирсан хэрэг биш, зүгээр л цагийн эрхээр хүмүүний үнэлэмжийн тогтолцоо л өөрчлөгдсөөр байдаг жам ёсны үзэгдлийн гэрч төдий юм.Амьдралын тэрэгний дугуйн дээр арай ядан амь зуудаг бидний хувьд өнөө оргилд, маргааш ёроолд очих болохоор өөрийн бүтээснийг өрөөл эдэлдэг гашуун жамыг ухаарч амьдарвал тустай л гэнэм...Усан сан дах хоёр хүнДавид Хокни. 1972.