Бичвэр

Урлагийн түүх бол "Хэн, хэзээ, хаана?" гэдэг.Харин урлагийн философи бол "Хэрхэн, яагаад, яах гэж?" гэдэг.Монголын урлаг судлал өнөөдөр түүхэн дээр гацчихаад байгаа. Аливаа шинжлэх ухааны боловсрол түүх судлалаас эхлэх нь гарцаагүй боловч хөгжлийн зүй тогтлын дагуу хувийн судалгаа, туршлага, оюун дүгнэлт дээр суурилан гүн ухаан, сэтгэлзүй, философи, улмаар туурвигчийн хувийн гаргалгаа-нээлтээр гүнзгийрдэг жамтай. Урлаг ч гэсэн шинжлэх ухаан юм шүү дээ. Үнэмлэхүй үнэнийг мэдрэмжийн хэлбэрээр илэрхийлж байгааг л урлаг гээд байгаа юм. Урлаг гарын ур, гоо сайхны мэдрэмжийн анхдагч өгөгдөхүүнтэй боловч тэр нь сэтгэлгээний хөгжил, оюуны боловсролоор л төгөлдөржихгүй бол гар урлал л байх болно.Урлагийн мэргэжилтнүүд бүү хэл урлагийн биш хүмүүс ч хүртэл урлагийн боловсролгүй бол үнэний мухардалд ордог жамтай л.Яагаад гэвэл урлагт хэрхэн хандаж байгаа нь хүний дотоод хөгжлийн найраагүй индикатор байгаа юм.Захи Хадид хэрэв Холландын алдарт уран барилгач-үймээнч Рем Колхасын шавь болоогүй байсан бол, тэгж шавь орсноор урлагт тэчъяадан шунаж хамаг амьдралаа зориулаагүй бол, өөрөө урлаг болтлоо боловсроогүй бол Бейрутын их сургуульд дээд математик үзэж эхэлсэн энхийн замаараа л явж байх байлаа. Урлагийн “дайны” замд жинхэнэ хөтөч болсон зүрхний багшгүйгээр урагшилна гэж байхгүй.Захи урлагийг улайран судалдаг байв. Оросын авангардистууд, ялангуяа супрематизмаар амьсгалдаг байсан тэрээр Малевичийн архитектоник бүтээлүүдээс улбаалан дипломын ажлаа хамгаалж байлаа. Оригинал байх, шинийг хэлэх бол урлагийн босго. Анх удаа уран зургийг барилгын төсөл зураглалын хэл болгосон зураач бол чухам Захи Хадид л билээ.За ингээд, хайрт Захигийнхаа тухай яриад байвал дуусахгүй. Дэлхий гэдэг гариг дээр бүтээн босгосон “сансрын” байгууламжуудыг нь цаг гаргаад цахимаас үзээрэй, урлагт дурлагсад минь, улам ихээр уран барилгад дурлах болноо. Би харин энд Захигийн өөрийнх нь хараад ханашгүй зургийг тавимаар байна. Түүнийг харах тоолонд “Хүн яаж ийм үзэсгэлэнтэй байж болдог байна аа...” л гэж боддог. Эгэл, үнэн, жинхэнэ гоо үзэсгэлэн. Хэрэв тэр нүүр амаараа оролдсон бол, арьс үснийхээ цаг хугацаатай тэмцэлдсэн бол, махан зовлогондоо нийгмийн гацуурын гоёлууд өлгөсөн бол ийм хүндхэн ачааныхаа цаанаас даанч өчүүхэн үзэгдэх байлаа. Асар ухаан, асар хүч, асар сэтгэлийн тэнхээ нь сад тавин сацран гэрэлтээд зүрхийг соронздон татагч уяхан замбутивийн үзэсгэлэнт эмэгтэй чигээр үлдсэнд чинь талархъя, Заха!Хүн яаж ийм үзэсгэлэнтэй байж болдог байна аа?

“Олон хүний зураач болсон нь урлагтай огт хамаагүй. Баячууд шинэ содон, дуулиан шуугианыг нэхэж байдаг. Би ч гэсэн ингээд л, кубизмаас авахуулаад энэ цатгалан ноёдыг утгагүй юмсаар зугаацуулж гарсан. Миний гажиглалууд хэдийчинээ ойлгомжгүй байх тусам төдийчинээ би мөнгөтэй, алдартай болж байсан. Одоо би асар баян, асар нэр хүндтэй ч өөрөө өөртэйгөө хоёулхнаа үлдэхийн цагтаа “зураач” гэдэг үгний агуу утгаар нь өөрийгөө олж харах зориг хүрдэггүй л юм. Би зүгээр л цаг үеэ мэдэрч чадсан, хэрэгтэй газар хэрэгтэй юмыг үзүүлж таарсан азтай хөгжөөн цэнгүүлэгч. Мэдэмхий үзэгчдийн зугааг гаргагч. Хичнээн гашуун, хичнээн хөндүүр ч энэ бол нүцгэн үнэн”. 1971 онд 90 насныхаа ойн хүлээн авалтан дээр Пабло Пикассогийн хэлсэн үгнээс2014 онд дуудлага худалдаагаар 66,2 сая доллараар зарагдсан Марк Роткогийн 1952 оны бүтээлийг хараад та "Хн, энэ хэдэн судал, итгэл муутай салгалсан гараар тавьсан будаг чинь юу юм бэ?" гэж магад, ингэх анхны хүн нь ч, сүүлийн хүн нь ч та биш ээ. Эгэл хүний нүдэнд зүгээр л жаахан хүүхдийн заваандуухан будсан хэдэн дөрвөлжин шиг үзэгдэх эдгээр туурвилуудаа бүтээхдээ Марк оюуны тэс өөр, газрын бус хэмжээст оршиж, асар хүнд биеийн хүчний ажил хийсэн мэт хар хөлс нь цувж, уснаас гарч ирсэн мэт болдог байлаа л. "Туурвихуйн явцад зураачийн амсч туулсан бүхнийг бүтээлд бүрэн дүүрэн илрэлээ олдог гэвэл ёстой эндүүрэл. Урлаг бол бидний бодож байгаагаас хавьгүй гүн гүнзгий зүйл. Өнгө хэлбэр бол өнгө хэлбэрийн л тухай ярьж байгаа. Тэгээд л болоо, өөр юу ч биш" гэж Оскар Уайльд бичиж байв."Сайхан хэв маяг, сайхан зураас, сайхан өнгө гэж үнэндээ байдаггүй юм. Цорын ганц гоо сайхан бол тэр бүхнээр дамжин зүрхэнд хүрч буй үнэн юм" гэж агуу Огюст Роден үздэг байв."Зурах явцдаа би аймшигтай туйлддаг. Дотор байгаагаа гадна гаргах гэж тамаа цайж байхдаа би өнгө будгаар биш өөрөөрөө зурж, өөрийгөө үрж барж байдаг. Харин энэ-урлагийн хэлийг мэдэхгүйчүүдтэй, сохор дүлийнүүдтэй, бичиг үсэггүй мунхгуудтай хэл нэвтрэлцэхгүй байдаг минь их аз" гэж Марк Ротко өөрөө хэлж байв.Зураач жижиг байх тусмаа гадаад үзүүлэлтүүдийн тухай, өөрийн бүтээлийн үнийн тухай ярьдаг. Олон нийт ойлгохгүй байна, урлаг судлаачид үнэлэхгүй байна, төр засаг шагнахгүй байна ч гэх шиг. ЗУРААЧ томрох тусмаа дотоод үзүүлэлтүүдийн талаар, урлагийн үнэт зүйлс, туурвигчийн хөгжил, ҮНЭН-ий тухай ярьдаг.Томрох тусмаа ярих нь багассаар, хэмжигдэхээргүй том болоод ирэхээрээ ерөөсөө ярихаа больчихдог оо.Зургийн тайлбар: Монико дах Пан Паны бүжиг, Жино Северини. 1960.

Колорадо мужийн их сургуулийн профессор Тэмпл Грандин тусгай дасгалын ачаар бараг 4 нас хүрч байж арайхийн хэлд орсон боловч оюун ухааны хөгжил нь энгийн хүүхдүүдээс хавьгүй илүү байсан юм. 8 настайдаа зурж, бүтээсэн тугал услах төхөөрөмжийг нь америкийн фермүүдийн талаас илүүд нь одоог хүртэл хэрэглэсээр л байгаа, хиймэл оюун ухааны эрин үед хүртэл шүү. "Мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн явцад амьтанд энэрэнгүй хандах" ухааны дэлхийд тэргүүлэгч эрдэмтэн тэрээр олон номуудаараа алдартайгаас 1996 онд хэвлэгдсэн “Зургаар сэтгэхүй” ном нь 2010 оны “Тэмпл Грандин” киноны эх зохиол болсон бөгөөд нэгт жүжигчин Клэр Дэйнс түүний дүрийг гайхамшигтай бүтээсэн билээ.Өндөр чадвартай аутист Тэмпл дүрслэлээр буюу зургаар сэтгэдэг нь амьтадтай адилхан учраас тэдний зовлонг эгэл хүнээс илүү мэдэрч ойлгодог. Тэмплийн тухай BBC-ийн бүтээсэн кино нь хүртэл "Үнээ шиг сэтгэдэг эмэгтэй" гэдэг нэртэй. Лавалийн их сургуулийн хүндэт доктор, Америкийн шинжлэх ухаануудын хамтын хөгжлийн холбооны гишүүн Тэмпл Грандины анхны мэргэжил бол хүний сэтгэлзүйч юм. Хүн төрлөөс бусад амьтдын сэтгэлзүйч мэргэжил байдаг учраас, одоо бас хиймэл оюун ухаант оршихуйнуудын сэтгэл зүй гэх шинэ ойлголт гарч ирээд байгаа учраас ийнхүү онцоллоо. Аутизм зэрэг оршихуйн ялгамжаатай хэлбэрүүдийн ач холбогдол, хүмүүсийн харилцааны олон талт хэлбэрүүдийн талаар түүний уншиж байсан, уншсаар ч байгаа лекцүүдийг цахим сувгуудаас олж болно. 2 настайдаа “тархины гэмтэлтэй” гэж албан бусаар оношлогдсон түүнийг Юта мужийн их сургуульд боловсруулсан “тархины дүрслэх чадвар”-ын аргаар 64 настайд нь “аутизмтай” гэж албан ёсоор оношилсон юм. Гэрийн тэжээвэр амьтадтэй энэрэнгүй харилцах, ялангуяа бойн үеэр тэдэнд аль болох өвдөлт цочрол бага амсуулахын төлөө ухамсарт амьдралынхаа турш тэмцэж буй түүний гоц сэтгэлгээ, ербусын чадваруудад Оливер Сакс “Ангаргийн хүн судлаач” номынхоо бүтэн бүлгийг зориулсан байдаг. Тэмпл Грандины зохион бүтээсэн “Тэвэрдэг машин” олон аутистуудын аврал болдог гэх юм билээ. Эрүүл сэтгэхүйтэй олон хүнд ч хэрэг болдог гэсээн. Амьд хүмүүний амьд тэврэлт яагаад ийм хомс болоод бид машинаар тэврүүлэхдээ хүрэв дээ?Та хамгийн сүүлд хэнийг тэвэрсэн бэ?

“Шинэ үеийн эмч” гэж өөрийгөө тодорхойлсон Брайан Голдманы лекцээс зарим баримтыг эш татъя. “Үр дүнгийн талаарх статистик үзүүлэлт гэж юу болохыг та мэдэх үү? Арван бөмбөгөөс гурвыг цохиж буй бейсболын тамирчныг 1-р зэргийн гэж үздэг. Тэгвэл арваас дөрвийг цохиж чаддаг тоглогчийг юу гэдэг гээч? “Домог”. Энгийн улирлын тоглолтонд мянгаас дөрвөн зууг цуглуулж чадсан Тед Уильямсыг “Домог” гэдэг байсан. Харин одоо энэ үзүүлэлтийг анагаах ухаан дээр шилжүүлье. Таны мухар олгой үрэвссэн байна гэж бодъё л доо. Үр дүнгийн үзүүлэлт нь 400 буюу арван хагалгаанаас дөрвийг амжилттай гүйцэтгэдэг мэс засалч руу таныг явуулахаар болж. Бейсболынхоор бол “Домог” болсон эмч. Мэдээж та зөвшөөрөхгүй. Тэгвэл зүрх судасны эмч, гэмтлийн мэс засалч, эх баригчийн үр дүнгийн үзүүлэлт хэд байх ёстой юм бэ? Яг тийм. Мянгаас мянга л байх ёстой. Гэвч бодит байдал дээр сайн мэс засалч, эмч, сувилагчийн үр дүнгийн үзүүлэлт ямар байх ёстойг болон ямар байгааг хэн ч хэлж мэдэхгүй. Харин би нэг баримт хэлье. Эмч нарын буруу оношилгоо, эмчилгээнээс болж амь насаа алдагсад нийт үхлийн үзүүлэлтэд 5-р байранд жагсч байна. Эмнэлэгт бичигдэж буй жорын арван эм тутмын нэг нь алдаатай эмчилгээ эсвэл аюултай тун байна. Би эмч. Хүмүүсийн, өвчтөнүүдийн хүлээлтээр бол мянгаас мянгыг онох ёстой эмч хүн. Гэвч би робот биш. Би яаж ч хүсээд үргэлж яг нэг хэвээрээ байдаггүй. Яг адил өвчтэй хоёр хүний нэгийг би гайхалтай сайн оношилж, бичсэн эмчилгээ маань түүнд дээд зэргээр зохисон байхад нөгөөд нь би буруу онош тавьж, эсвэл миний хийсэн эмчилгээ түүний аминд хүрч болно. Өвчтөнүүд ч машин биш. Тэдний олонх нь өвчнийхөө шинж тэмдгийн талаар өдөр бүр өөр өөрөөр ярьдаг. Гэтэл ихэнх оношилгоо өвчтөний өөрийн тодорхойлолтоос эхэлдэг. Энэ бүхнийг харгалзан үзэх аваас ямар ч гялалзсан мэдлэгтэй эмч алдаа гаргах нь зайлшгүй”.Тоглоомын дүрмийг ягштал мэддэг, олон жил бэлтгэгдсэн туршлагатай тамирчид дундаж дүнгээр арван бөмбөгнөөс гурвыг, хамгийн ихдээ дөрвийг онодог. Бүтэц, жин, нисэлтийн хурд, нэг үгээр бүх юмыг нь тодорхой мэддэг нөгөө л нэг бөмбөгтэйгөө насаараа ажиллаад тэр. Эмч нарын хувьд гэвэл хүний бие эрхтний тогтолцоог, тэр тогтолцооны алдагдал ямар үед ямар шинж тэмдгээр илэрдгийг цээжээр мэднэ, дээрээс нь бүх эрхтнийг нэвт хардаг, эд эсийн түвшинд дээжлэн шинжилдэг, асар нарийвчлалтай зүсэлт зураглал хийдэг зүсэн зүйлийн тоног төхөөрөмжийн өвч бүрэн зэвсэглэлтэй. Гэвч алддаг. Тэгвэл урлагийн хувьд үр дүнгийн үзүүлэлтийн дүр зураг ямаршуухан харагдах бол?Урлагийн гол үзүүлэлт болсон гоо сайхны тухай нэгдмэл томъёолол одоо хэр байхгүй, харин туурвигч бүр, үзэгч-хүртэгч бүр, хүн бүр гоо сайхныг үзэх давтагдашгүй харцтай. Яг таны харж байгаа шиг хэн ч хэзээ ч харахгүй гэсэн үг. Нүдэнд үзэгдэхгүй, гарт баригдахгүй, үнэр амт, үг дуугүй сэтгэл гээчээр л хүртэх боломжтой урлагийн тухайд ямар их зөрүүтэй тодорхойлолтууд байж болохыг та төсөөлж байна уу?Тиймээс ч манай бөмбөрцөг дээр хамгийн их тавигддаг “Урлаг гэж юу вэ?” гэдэг асуултын хариу байхгүй байгаа юм. 100 жилийн өмнө Нью-Йоркийн чөлөөт үзэсгэлэн дээр францын дадаист зураач Марсель Дюшаны авчирч тавьсан жирийн л нэг эрчүүдийн шээлтүүр урлагийн түүхэнд хугарлын цэг болж, “Ерөөсөө бид урлаг ба урлаг бишийг ялгаж чаддаг юм уу? Урлаг гээч чинь үнэхээр байдаг гэж үү?” хэмээх асуултуудыг хүн төрөлхтөний цохонд тулгасан билээ....үргэлжлэл байхгүй ээ, одоо таны толгойгоо ажиллуулах цаг.

Өөртэйгөө холбогдохын тулд өөр бусдад холбогдох боломжгүй болох үе байдаг. Сэтгэлээ онгойлгохын тулд сэтгэлээс бусад хаалгыг хаах цаг ирдэг.Хятадын нэг бизнес-магнат нас барж. Банкинд $1,9 тэрбумын хадгаламжтай үлдсэн эхнэр нь жолоочтойгоо гэрлэж дээ. “Би захиралдаа л ажиллаж байна гэж үргэлж боддог байсан. Гэтэл тэр бүх насаараа надад ажилласан юм байна” гэж жолооч нь хэлжээ.Хамгийн үнэтэй цагны механизмын 70% нь ашиглагддаггүй. Супер машинуудын хурдлах хүчин чадлын 70%-ийг хэрэглэх нөхцөл амьдралд уулаасаа байдаггүй. Тансаг шилтгээний талбайн 70%-д хөл тавьдаггүй. Хувцасны шүүгээний 70%-ийг бид хэзээ ч өмсдөггүй. Орлогын 70% маань бидэнд зарцуулагддаггүй.Тэгэхээр:Чиний зөв байсан ч амаа хамхиж, нэрвээ хэмнэ.Хэтэрхий хүчирхэг байсан ч хүний чөтгөрийг бүү сэрээ.Хичнээн завгүй байсан ч дотор бурханаа л торд.Тэгээд тэр 30%-ийг хамгаал.Тэдний төлөө сэтгэл сайхан урт насал.Өөрийнхөө сэтгэлийн дуудлагыг үргэлж ав. Өрөөл бусдад бол чи холбогдох боломжгүй байх эрхтэй.Зөвхөн чиний дотор хүүхэд, халамжит эх, насанд хүрэгч гуравтаа л “Байна” гэх дэндүү нандин энэ өдрүүдийн чинь хаяг ГЭРЭЛТ СҮҮДЭРСохрыг өөрийнх нь зөвшөөрөлгүйгээр нүдтэй болгох боломжгүй. Боолыг чөлөөлж, зовлонтныг жаргаах аргагүй. Хэрэв хүн өөрөө л ассан танк шиг зүтгэж, хөхөө хайсан зулзага шиг тэмүүлэхгүй юм бол хэн ч хэнийг ч ухааруулж чадахгүй. Үнэндээ бүгд л ойлгож байгаа шүү дээ: үлдэхийг хүсч байгаа хүн явахгүй ээ гэдгийг. “Надтай байх нь надгүй байснаас илүү” гэдгийг онолын хувьд тайлбарлах боломжгүй юм.Бид бүгдийг мэдэж байдаг. Тэр хүүгийн араас гүйх хэрэггүй гэдгийг 14 настай бидэнд ээж минь хэлээгүй сэн бил үү? “Чамд чамаас өөр хэн ч байхгүй” гэж сонсоогүй гэж үү? Бид бүгдийг мэдэж байсан, харин насан туршдаа зүгээр л баталлаа. Одоо болсоон...

Цэмцгэр, егзөр Германы төмөр замуудаар 2007 оноос нэгэн хачин галт тэрэг явж эхэлсэн юм. Бараг 70 хотод айлчилсан энэ цуваа хоёрхон вагонтой. Машинист нь зуун жилийн өмнөх хувцастай. Энэ бол дэлхийн 2-р дайны үед “хэрэггүй хүүхдүүд”-ийг Освенцим руу зөөдөг байсан галт тэрэг. 2024 оны 5 сард Мюнхенд ирэхэд нь зориуд зорин очсон сэтгүүлч эмэгтэйн тэмдэглэлээс сөхье. “Нэгэн цахим сонин дээр “Мюнхений төмөр замын буудлын 35-р тавцан дээр Германы өнгөрсөн цаг зогсож байна” гэсэн богино мэдээ нийтлэгдсэнийг би санамсаргүй олж үзсэн юм. Өнгөө алдсан ногоон саарал вагоны ханан дээрх хүүхдүүдийн гэрэл зургийн хамт. Мюнхений тансаг буудал дээр 35-р тавцан нь хамгийн сүүлийнх байх л даа, гэвч би маш амархан олчихсон. Гариг хоорондын хөлөг гэмээр давхар гялгар галт тэргүүдийн сансарлиг өндөрлөгийн ард...яндангаасаа утаа савсуулсан намхан, богинохон, хоёрхон хайрцаг руу хүмүүс цувж байсан.Энэ галт тэргийг германчууд өөрсдөө, бүр тодруулбал германы залуучууд санаачлан хэрэгжүүлсэн юм. “Хэрэв санаж байхгүй бол ахиад гарз гарна” гэж тэд уриалгандаа бичсэн байсан. Харин энд нэг ирсэн хүн ахиж хэзээ ч мартахгүй. Сагсан доторх хувцас, жаахан охины даашинз, тоглоом, хүүхэлдэй. Дөнгөж 14-хөн настай Сельма охины хайртай хүүдээ зориулсан шүлгийн мөрүүд. “Би зүгээр л амьд байхыг хүсэж байна, инээж, уурлаж, үзэн ядаж бас эвлэрч, зүгээр л амьсгалж, эрх чөлөөтэй байхыг л хүсэж байна. Би тэнгэрийг тэврэхийг, тэгээд чамайг үнэрлэхийг хүсч байна...”... гэх үгсийг уншаад л би асгарчихсан. Гэтэл бид ямар ихийг хүснэ вэ? Миний мэдрэх, сэтгэх, тэр тэнгэрийг тэврэх, үнэрлэх эрх чөлөө хаа байнаа? Миний дотор охин энэ олон жил “хэрэггүй хүүхэд” байсан байна! Хүн төрөлхтөн нацистуудыг харгис гэдэг, хүүхдүүдийг хорьсон, тамласан, алсан гэдэг. Тэднийг юу ч зөвтгөхгүй, гэвч бид өөрсдөө дотор хүүхдүүдээ яаж байлгадаг вэ? Хаана байлгадаг вэ? Хорт хийн өрөөний хананууд амь нь тэмцсэн хүүхдүүдийн самардсан гарын ормоор дүүрэн байдаг. Тэгвэл бидний сэтгэлийн ханан дээр бачуурч, бөглөрч, тэндээ тэсэрч дэлбэрсэн нэгэн хүүхдийн үлдээсэн тэмдэг байхгүй гэж үү? Хүмүүс минь, яг одоо зогсоод, толинд хар. Нүдээ хар. Энэ хүүхдийг сонс. Тэр зүгээр л амьд байхыг, амьсгалахыг, огторгуйг тэврэхийг хүсдэг. Гэтэл би... би түүнийг зөвхөн зөв байхыг, томоотой, дуулгавартай, хэрэгтэй хүүхэд байхыг шаарддаг байж. Би өнгөрсөн цагийн хүүхдүүдийн өмнө хүндэтгэл үзүүлэхийн тулд, өнөө цагийн хүүхдүүдийн төлөө үнэн байхын тулд, өөрийнхөө энэ хүүхдийг чөлөөлье, “хэрэггүй хүүхэд” гэсэн ялаас! Өөрийн гараар өлгөсөн энэ муухай пайзыг хүзүүнээс нь тас татаад өвөр дээрээ авъя, хамгаас үнэтэй хүүхдээ!”.Хэрэв санаж байхгүй бол ахиад гарз гарна. Бидэнд учирсан хохирол бүрийн цаана “хэрэггүй хүүхэд”-ийн зовлон байдаг. Хүүхдээ л чөлөөлье. Мэдээж халамжит Эх л ингэж шийднэ. Тэгээд Том хүн маань энэ даалгаврыг биелүүлнэ. Хэрэв хүсэл байвал биелэгдэшгүй даалгавар гэж үгүй ээ.Гэрэлт сүүдэр

Удаан өвдсөн хадам ээжийг өөд болсны дараа хадам аавыг бид гэртээ авчирлаа. Аймаар том, сэгсийсэн муухай нохойг нь ч бас, “гай болоход”. Хамаг юм сэглээд, хүүхэд шоглоод, гаргахдаа хүртэл хоёулаа л явахгүй бол хүчрэхгүй “тэр мал”-ыг эмнэлэгт аваачлаа, кинологт үзүүллээ, төлбөртэй сургагчид өглөө, “Унтуул даа” л гэцгээлээ. Энэ явбал би ч явна гэлээ, хадам. Өвөөгийн хүүхдүүд зунжин урт ханцуйтай цамц, жийнсэн доор сорвио нуусан даа. Харин өнөөх намар бүүр “галзуураад” үсээ зулгааж, ульж эхэлсэн. Хотын эмнэлгүүдийг гүйцээв, хаа ч авсангүй. Арайхийж нэг мастерын дугаар олов, жижигхэн биетэй залуухан эмэгтэй ирэв. Мөнгө хамаагүй, наркозоор ч болов үс ноосноос нь салгаад өгөөч гэлээ. Дотроо бол наркозноосоо битгий сэрээсэй гэж бодсоон бодсон. Орой ир гэсэн цагт нь очлоо. Цоо шинэ дэслэгч шиг цэмцгэр нохой ширээн дээр зогсч байхыг хараад өнөөхөө таньсангүй л.-За би танд хумс авах, шүдийг нь яаж цэвэрлэхийг заагаад өгье гэж байна. Юун шүд вэ, наад араатан чинь... гээд бүх учрыг хэллээ.-Та түүний арьсанд ороод нэг үзээрэй. Эзэгтэй нь байхгүй болсон гэдгийг та бол мэдэж байгаа, харин энэ амьтан мэдэхгүй байна. Түүнийхээр бол та эзнийг нь эзгүйд гэрээс нь хулгайлаад хүчээр хориод байна шүү дээ. Тэгээд зугтаж чадахгүйм чинь та нараар хөөлгөх бүх л юмыг хийж байгаа нь энэ. Та нохойтойгоо эр хүний ёсоор нэг ярилцаадхаач гэж жаал бүсгүй хэллээ.Би нохойгоо аваад шууд хадмын хуучин байр луу явлаа. Оруулаад хэллээ, тэр сонслоо, гэвч итгэсэнгүй, ахиад л зууж хазаад эхлэв. Оршуулгын газар луу явлаа. Харууллаа, итгэсэнгүй, гэвч хайрч дайрсангүй. Тэгтэл бас газар эргэж яваа танил маань таарлаа. Бид хоёр суугаад өөд болоочдоо дурсч, тэдэндээ өргөл өгч, нохойдоо ахиад учирлалаа, эргээд хоорондоо ярилцлаа. Гэтэл гэнэт нохой минь ойлгосон! Сартайн байж удаан улиад, хамраа савран доогуураа хийгээд шарилан дээр удаан хэвтсэн. Би ч яаруулсангүй, өөрөө босохоор нь машиндаа суугаад харилаа. Гэрийнхэндээ хэлж дуусаагүй байвал хүү минь машины түлхүүр аваад, нөгөө мастер бүсгүйн утсыг асуугаад гарах гэлээ.-Би тэрэнтэй л сууя.-Хараа ч гүй байж уу?-Хэрэв тэр нохойн нөхцөлд орж чадаж байгаа юм бол минийхийг ойлгохгүй гэж үү?За, товчдоо тэд хэдэн сарын дараа гэрлэсэн. Харин дэндүү номхон, дэндүү ухаант хөгшин нохойн маань хэдэн ёрдгор шүдийг 2 ач маань маш сайн цэвэрлэж байгаа...Ямар хүн бусдын арьсан дотор орж чаддаг вэ?Сэтгэл эрүүл хүн л тэгж чадна.Аан тэгвэл, ямар хүний сэтгэл эрүүл байдаг юм бэ?ГЭРЭЛТ СҮҮДЭР

Ёстой хар нялхын нэг найз минь бий. Нэг сургуульд урлаг спорт сурлага соёлоор мөр зэрэгцэн байхдаа цэцэрлэгт ч нэг ангид хамт явж байсныгаа бүүр cүүлд мэдэлцэж билээ. Харин бид хоёр “том болсныхоо” дараа харилцан биесээсээ зөвлөгөө дэмжлэг авдаг болсноор жинхэнэ утгаар дотноссон билээ.Европоос хэдэн жилийн өмнө ирэхэд нь гэрт нь уулзаж суутал тэр шинэ кофе машинаа ажиллуулахдаа будилсан. Гэхдээ ямар итгэлтэйгээр гээч. Хэдэн цаг ярьж суухдаа бидний арьс махтай барьцалдан ургасан нэрэлхүү зан түүнд огт байхгүй болсныг хараад үнэхээр бахдаж билээ. Нэрээ хичээхийн 50 өнгийг ялгадаг болсон мэргэжилтний хувьд сэтгэлийн ийм цэвэр үйлдлүүдийг харна гэдэг бол баяр байдаг. Ойлгоогүйгээ дахин асуухаас, тэнэг харагдахаас, эсвэл үнэхээр илүү байхаас санаа зовохгүй байна гэдэг бол жинхэнэ тансаг юм шүү дээ. Уулзаагүй энэ хэдэн жилд бид хоёул нэлээн зүйлээ алдсан байсан. Тиймээс л бид хоёр хоёулаа алдахаас айхаа больсон байсан. Живэхээс айхгүй. Аль эрт гүнд амьдардаг болсон юм чинь. Шуудхан шулуухан бүх юм бүтэхгүй байхаас айхгүй. Уулаасаа мухар хахир, муруй тойруугаар, бүр замгүй газраар ч яваад сурсан. Нөсөө сөргөө, буурал хууралд түүртэхээ больсон, анхных биш дээ, хэхэ. Угаасан уу, ариутгасан уу, глютентэй байна уу, холестерингүй байна уу хамаагүй, аль боломжтойг нь амтархан хүртэхээс айхгүй. Хамт байхаас айхгүй. Ганцаараа байхаас ч айхгүй. Юу ч аймаар биш. Бид хоёрт ярих юм ямар их байна вэ? Бас дуугаа хураах сэдвүүд ямар олон болоов дээ? Бүдүүн, бүдүүлэг, эв хавгүй, хов живгүй, хэт уйтгартай, хэт ухаантай, баян буян хуян... мэт...шиг харагдах санагдахыг бид хэдийн даваад, зөвхөн байдаг болсон байна.Бид аавуудыгаа буруутгахаа больсон. Ээжүүдийгээ хайрладаг болсон. Өөрөө цээж дүүрэн амьдардаг, өөр бусдад ч амьдрах зөвшөөрөл өгдөг. Охиноо “хэв”-лэдэггүй, хүүгээ хувилдаггүй. Өөрөө ийм гайхамшигтай учраас өөр хэнийг ч гайхаад байдаггүй, тийм л аймшиггүй эмэгтэйчүүд болсон. “Айлын том охин жинхэнэ эр хүн болдог”-ийг бид батлахгүй, уулаасаа юуг ч батлах хэрэггүйг ухаарсан. Бид хүчтэй ч эршүүд биш. Эрэлхэг ч эрэгчин биш.Шинэ жилээр найз минь гоёлын туфли авах болж, бид хоёр дэлгүүр явсан юм. Нэг л “вау” биш юм барьж аваад байхлаар нь миний доторх дизайнерын демон сэрээд, ямар нь яагаад илүү болохыг яруу тодоор ярьж гарсан. Харин найз минь хөөрхөн инээгээд “Надад илүү гоё хэрэггүй дээ, Амгаа минь, яг энэ л хэрэгтэй, өөр юу ч биш ээ” гэсэн сэн. “Яг энэ”-үүдээ л өөрийн болгодог болохоор өрнийн боловсролоор “эвдэрсэн”, дорнын хүмүүжлээр “хоцрогдсон”, тэгээд хэзээ нэгэн цагт гэрлэхийг хүсэж байсан залуусаасаа ч дээр цойлсон тэр минь өөртөө хамгийн халуун орон гэр нь болсон юм байна шүү дээ.Эх орон нь ч болсон. Ээж нь ч болсон юм байна!ГЭРЭЛТ СҮҮДЭР

Би олон жилийн өмнө нэг эмэгтэйтэй сэтгэл заслын уулзалт хийдэг байлаа. Намайг “Амгалан эгч ээ” гэнэ. Нялх янзаганых шиг томоо гэгчийн тунгалаг нүдтэй түүнийг Цолмон гээд нэрлэчихье, энэ өгүүлэлдээ. “Нөхөр маань ингээд байгаа юмаа, намайг яг хуураад байна уу, үгүй юу хэлээд өгөөч” гэж асуух гээд анх ирж байж билээ. Мэдээж тийм байсан. Гэхдээ би тэгж хэлээгүй. Үнэнийг мэдлээ гээд яах билээ? Хэрэв мэдэх ёстой бол аандаа мэдэгдэнэ. Харин бидний зорилго бол үнэнийг мэдэх биш, харин сэтгэлийг хэмлэж байсан эргэлзээ, энэлэнгээс гарах явдал байсан. Тун удалгүй тэр өөрөө мэдсэн. Бурханы авралаар бид нэлээн хэдэн уулзалт хийчихсэн, ийм цохилтод бага ч болов бэлэн болсон байв. Тэгээд тэр түр зогсолт авч, тусдаа хэсэг амьдраад үзэхээр шийдсэн. Тэр хооронд ч нөхөр нь тэсээгүй, ахиад хэд хэдэн романс нь мэдэгдсэн. Цолмон минь салъя гэсэн. Сэтгэлзүйд салалт сайн, эсвэл эвлэрэл илүү гэсэн ойлголт байхгүй. Тухайн хувь хүнд аль шийдэл нь төгс байна, тэр сонголтыг хийхэд нь, сонголтын араа даахад нь л дэм болж өгөх үүрэгтэй. Салалт, нийлэлтийн аль аль нь сайн муу талтай. Аль зовлон багатайг нь л хүн сонгодог. Бид салалтад сэтгэлзүйгээ бэлдэж байх үеэр яг шинэ жилийн өмнөхөн орь залуугийн хайрын эзэнтэйгээ тэр санамсаргүй таарсан юм. “Шинэ жил бол цаг хугацаа биш. Энэ бол сэтгэлийн өнгө” гэж Эдна Ферберийн хэлсэн шиг шидэт уур амьсгал дунд шинэ бүхнийг амласан шинэ учрал.Яах вэ? гэлээ тэр. “Яах эсэхийг шийдэх хүн нь чи өөрөө. Харин ямар ч шийд гаргасан тэндээсээ дээдийн шимийг ав, хаа ч байсан, би чиний талд. Харин энэ учралаас юу ч битгий хүлээгээрэй, уулаасаа юу ч үргэлжлэхгүй” гэж хэлсээн би. Хүлээд хорьсон ч тэр явна гэдгийг нь би мэдэж байсан. Тэд хамтдаа долоо хоногийг далайд өнгөрөөсөн. Анхны дурлал, анхны болзоо, хайрын хурим, бал сар, мөнгөн-алтан-алмааз-алхимийн хурим бүхнийг багтаасан 200 жил шиг 200 цаг. Тэндээс шал өөр Цолмон эргэж ирсэн. Залуужсан, борлосон, турсан, хэрсүүжсэн, амарлисан, миний үл таних Цолмон. Сайн уу гэхэд минь “Сайн” гэж чичрэн хэлээд л сад тавьсан нулимсан замууд энгэр даган урсаад зүрхэн хүрдний далайд нийлж байсан. “Одоо ямар ч хэцүү байсан, сэтгэлийн өвдөлтийг зөвхөн ухаарлаар л дарна. Өөр ямар ч тайтгаруулах эм, сэргээш, арга хэрэглэхгүй. Зөвхөн эрүүл ухаан. Зөвхөн том хүний шийдэл” гэж хатуу хэлж байхдаа өр минь өмөрч байсан ч ингэж байж л би түүнийг аврах байсан. Тэр өмнө нь өдөртөө гэм зэмгүйхэн ганц аяга дарс, нарийн янжуур, хөнгөн зугаа, дагшаа аязаар асуудлаа шингэлдэг байсныг би мэдэх юм. Нөхрийн шийдэгдээгүй асуудал, сэтгэлийн шинэ хөндүүр, толгой дээр буусан өрх гэр, өсвөр насны хүүхдүүд, өдөр тутмын эргүүлэг... Бие сэтгэл өмнөхөөс ч илүү тэсгэл алдран тунгаа нэхэж, аваагүйдээ улам эсэргүүцэл зарлан байж ядаж, есөн шидээр бослого гаргасан тэр өдрүүдийг бид ганц ч дусалгүйгээр, соролтгүйгээр давсаан. Сэтгэлийн гунигт үзэгдлүүдээ давж чадсан хойно ертөнцийн гамшигт үзэгдлүүдийг ч давах хүчийг тэр ингэж л олсон, үнэхээр дийлдэшгүй болсон. Цолмон шинэ бизнесээрээ Монголдоо тэргүүлж, хос мэргэжлээр эрдмийн зэрэг хамгаалж, хүүхдүүдээ гадаадад сургаж, бүх талаар төгсөрсөн. “Хэзээ нэгэн цаг гэдэг чинь одоо цагийг л хэлдэг юм байна шүү дээ. Үүнийг л ухаарах гэж энэ 10 жилд үхлээс бусдыг үзсэн юм байнаа” гэж тэр надад өчигдөр бичсэн юм.Хэзээ нэгэн цагт болъё гэсэн хүн шигээ л байж эхлээрэй, өнөөдөр.ГЭРЭЛТ СҮҮДЭР

Муурны кафед ажилладаг шинэхэн танил бүсгүй маань надад нэгэн түүх ярьсан юм.Ишгээ гэдэг муур манайд байв. Дур нь хүрэхээрээ ороо нь орсон юм шиг нялуун, дургүйгээ хүрэхээр хорт могой шиг зэвүүн, тоглох дуртай ч тоглуулах дургүй шазруун, тэгээд зөвхөн өөрийнхөө дүрмээр л тоглодог хэгжүүн. Хэрэв ааш нь хөдөлсөн бол чи зүгээр л үл үзэгдэгч болсон нь аминд өлзийтэй. Мэдээж ийм муурыг үрчлэх зүрхтэн ховор, ялангуяа нэг нь нөгөөгөөсөө ялдамхан арван өрсөлдөгч хажууд байхад. Кафед маань нэг хос байнга зочилдог байлаа. Нэг өдөр Ишгээгийн талаар сонирхож байна.-Хүүхэдтэй айл бол ёстой дэмий, Ишгээ самардаад хаячихна, үнэнээ л хэлье. Маш дураараа, маягтай, хэтэрхий тэвчээргүй...-Харин тийм ээ, тэгэх тусмаа. Манай дэггүй хүүхдүүдийг дэглээд, хувийн хил заагаа мэдрүүлээд, хорвоод тэд ганцаараа биш гэдгийг ойлгуулаад өгөх хэрэгтэй байгаа юм. Ишгээ л тэднийг сургаж чадах байх гэх тэр эмэгтэйн үгс сахиусан тэнгэрийн яруу дуу шиг л надад сонсогдсон. Ийм хүмүүс бол өдрийн од гэдгийг би ч, бас хүйтэн зэврүүн гудамжинд удаан амьдрахдаа юу эсийг үзсэн Ишгээ ч мэдэж байсан. Тэр явдлаас хойш жил өнгөрсөн. Ишгээ хүүхдүүдтэй хэл амаа ололцсон гэсэн. Мэдээж өөрийнхөө нөхцөлөөр л дөө. Аавын толгой дээр унтдаг, ээжийн цүнхийг ухдаг, хэрэв ямар нэг юм таалагдахгүй байвал чанга бөгөөд хатуугаар, заримдаа жаахан “эвгүй өнгөөр” хэлдэг, гэрийн тав тухыг маш сайн сахиулдаг гэсээн. Явж явж энэ чинь л аз жаргал байгаамш дээ. Өөрийн гэсэн Ишгээтэй байх. Заримдаа муурын төрхөөр, заримдаа бэрхшээлийн дүрээр чам дээр ирж ертөнцийн хил зааг, дохио тэмдгийг мэдрүүлж, бас вижн мишнийг чинь сануулагч Ишгээтэйгээ учирна гэдэг бол аз юм шүү.Азаа атгаад авоо.ГЭРЭЛТ СҮҮДЭР